www.youtube.com/watch?v=yxZCYpwN020

ΤΟ ΨΩΜΙ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

                             ΤΟ ΨΩΜΙ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

   Ο άρτος- το ψωμί το επιούσιον- ανήκει στην αγία μεσογειακή, διατροφική τριλογία, μαζί με το λάδι και το κρασί. Γνώρισε άπειρες περιπέτειες  πριν φτάσει στις μορφές που το γνωρίζουμε μορφές και γεύσεις που δεν απέκτησε τελευταία, αλλά χιλιάδες χρόνια πριν, από τότε τουλάχιστον που οι Αρχαίοι Έλληνες ανακάλυψαν τον κλίβανο, το φούρνο.

   Η εμφάνιση του ψωμιού έχει να κάνει κυρίως με τη Μεσόγειο. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι η αργή και σταθερή αλλαγή του τρόπου ζωής από το κυνήγι και τη συλλογή τροφής στην εγκατάσταση, την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια.

Τέλος χρειάστηκε η τεχνολογική πρόοδος κι η ανακάλυψη του φούρνου για να ξεπεραστεί το ψήσιμο σε σχάρες, πλάκες, στη στάχτη, στην άμμο, σε τηγάνια. Στην περιοχή της Μεσογείου, η πρώτη αναφορά στο ψωμί και τους επαγγελματιες του γίνεται στις μυκηναϊκές πήλινες πλακέτες σε μορφή γραμμικής Β’.

  Οι αρχαίοι μας πρόγονοι έτρωγαν ψωμί κυρίως από  κριθάρι για τους πολλούς και σιτάρι για τους λίγους. Είχαν τη συνήθεια να αναμιγνύουν διάφορα καρυκεύματα με τη ζύμη, όπως σησάμι, δυόσμο, τυρί, μέλι έτσι ώστε να δίνουν διαφορετικές γεύσεις στο ψωμί. Οι φτωχοί έφτιαχναν αλεύρι από ρίζες, βελανίδια, κάστανα για να χορταίνουν την πείνα τους.

 

             

  Το ψωμί στην Αίγυπτο

Οι Αιγύπτιοι ήταν εκείνοι που εφηύραν την τέχνη της αρτοποιίας. Κατασκεύαζαν  κυλινδρικούς φούρνους που τους έχτιζαν με πλίνθους από τη λάσπη του Νείλου. Το ψωμί αποτελούσε τη βασική τροφή των Αιγυπτίων κι ο αριθμός των ψωμιών ήταν ένδειξη πλούτου. Το ψωμί είχε άλλωστε τη θέση που έχει σήμερα μια κι οι εργάτες πληρώνονταν για την εργασία που προσέφεραν με ψωμί. Ο χωρικός πληρωνόταν για την εργασία του προσέφερε   με τρία ψωμιά και δυο σταμνιά μπύρα. Οι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που έφτιαξαν ψωμί σε διάφορα σχήματα στρογγυλά, κωνικά, τετράγωνα, μακρουλά, σε σχήμα πυραμίδας, σε σχήμα πουλιού και ψαριού.

Οι Αρχαίοι ΄Ελληνες αριστοτέχνες της αρτοποιίας  χρησιμοποιούσαν όχι μόνο αλεύρια όλων των ειδών αλλά λογιών λογιών μπαχαρικά και μυρωδικά: κύμινο, παπαρούνα, κόλιανδρο, γλυκάνισο, σταφίδες, μαντζουράνα,  δεντρολίβανο, σκόρδο, και κρεμμύδι. Ζύμωναν άλλωστε το ψωμί, όχι μόνο με νερό αλλά και με γάλα, λάδι και πολλά άλλα.

            

             Το ψωμί στη Ρώμη

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι τουλάχιστον στην αρχή δεν ήταν καλοφαγάδες, γι’αυτό κι άργησαν να καταλάβουν ότι το ψωμί είναι καλύτερο από το χυλό. Πολλοί αρτοποιοί φορούσαν γάντια και μάσκες για να μη μολύνουν το ζυμάρι με τα χέρια τους ή με την κακοσμία της αναπνοής. Οι πρώτοι αρτοποιοί που ήρθαν στη Ρώμη ήταν Έλληνες και πλάι σε αυτούς μαθήτευσαν κι οι Ρωμαίοι που έφτιαξαν μάλιστα και ειδική σχολή. Οι νόμοι για τους Ρωμαίους αρτοποιούς ήταν αυστηροί: δεν είχαν δικαίωμα να κάνουν άλλο επάγγελμα ούτε αυτοί ούτε τα παιδιά τους. Στους δούλους απαγορευόταν να γίνουν αρτοποιοί.

Τα ψωμιά των Ρωμαίων ξεπερνούσαν σε αισθητική αυτά των Αιγυπτίων. Έφτιαχναν ανάμεσα σ’άλλα ψωμιά σε σχήμα λύρας όταν είχαν καλεσμένο μουσικό ή σε σχήμα δακτυλιδιών  το ένα μέσα στο άλλο όταν επρόκειτο για γάμο.

Στις 9 Ιουνίου γιόρταζαν τη θεά της Αρτοποιίας και στόλιζαν τους φούρνους και τα εργαλεία της δουλειά τους με στεφάνια από ηλιοτρόπια.

Επειδή οι Ρωμαίοι δεν καλλιεργούσαν αρκετό σιτάρι στην Ιταλία αρκετές ποσότητες αγόραζαν από την Αίγυπτο.

                  

   To ψωμί στο Μεσαίωνα

   Αργότερα, στο Μεσαίωνα οι μύλοι απομακρύνθηκαν από τις πόλεις κι έτσι το επάγγελμα που ως τότε ήταν ενωμένο χωρίστηκε σε δυο μέρη. Ο αρτοποιός έμεινε στις πόλεις, ενώ ο μυλωνάς εγκαταστάθηκε στην ύπαιθρο.

  Το επάγγελμα του αρτοποιού δεν ήταν ευχάριστο. Αντίθετα ήταν σκληρό κι ανθυγιεινό. Οι πολλές ώρες μπροστά στη φωτιά κι η βραδινή δουλειά προκαλούσαν διάφορες αρρώστιες. Πολλοί κοιμόντουσαν στο φούρνο αναπνέοντας ακόμη και τη νύχτα αλεύρι, που ήταν υπεύθυνο για το άσθμα που βασάνιζε τους αρτοποιούς.

  Στην Ιταλία οι χωρικοί έτρωγαν την πολέντα, ένα είδος χυλού από καλαμπόκι. Στην Καμπανία  το 17^ο αι. τρέφονταν με χυλό από κεχρί, ενώ στη Βρετάνη με γαλέτες από καλαμπόκι. Το σταρένιο ψωμί ήταν σπάνιο κι άρχισε δειλά- δειλά να κάνει την εμφάνισή του  στα αρτοποιεία στις αρχές του 18^ου αι. Το λευκό ψωμί από σιτάρι ήταν για πολύ  καιρό είδος πολυτελείας. Υπήρχε μόνο για τις τσέπες των πλουσίων.

              Η επανάσταση του λευκού ψωμιού

    Από το 1750 και μετά το σιτάρι αντικαθιστά στην Ευρώπη τα υπόλοιπα δημητριακά.

    Τον 20^ο αι. το κρέας συμπληρώνει το ψωμί στη βασική διατροφή του ανθρώπου, μέχρι τότε ήταν ένα είδος απρόσιτο για τους πιο πολλούς.

   Το 16^ο αι. ήρθε στην Ευρώπη η πατάτα και η κατανάλωσή της γενικεύτηκε μετά από δυο αιώνες.

   Ουσιαστικά το ψωμί ήταν για σαράντα αιώνες το βασικό είδος διατροφής.

     Ενδιαφέροντα στοιχεία για τη θέση του ψωμιού  στην αρχαιότητα

ü  Στην αρχαία Αθήνα στα συμπόσια οι Αθηναίοι έτρωγαν με τα χέρια και χρησιμοποιούσαν  αντί για πετσέτα κομμάτια ψωμί τα οποία πετούσαν έπειτα στα σκυλιά τους που τους ακολουθούσαν παντού.

ü  Οι αρχαίοι Έλληνες μακεδόνες κατά την τελετή του γάμου χώριζαν ένα καρβέλι ψωμί με ένα σπαθί που το κρατούσαν οι δυο μελλόνυμφοι. Αφού κοβόταν το ψωμί δοκίμαζα και τις δυο μερίδες ο μέλλων σύζυγος.

ü  Αλλά και στους γάμους στην Αρχαία Ρώμη οι δυο οικογένειες που ενώνονταν έτρωγαν ψωμί μαζί.

ü  Στη μυκηναϊκή εποχή κάθε σπίτι έφτιαχνε μόνο του το ψωμί που κατανάλωνε και για το λόγο αυτό είχε το χειροκίνητο μύλο του, που μετέτρεπε το σιτάρι σε αλεύρι.

ü  Οι αρχαίοι ΄Ελληνες συνήθιζαν να βάζουν θαλασσινό αλάτι στο ψωμί για νοστιμιά.

ü  Στα μεγάλα Διονύσια όσοι έπαιρναν μέρος πήγαιναν με καλάθια που περιείχαν κρασί, νερό και ψωμί που χρειαζόταν για τη θυσία.

ü  Το άσπρο ψωμί σύμφωνα με τους ονειροκρίτες της αρχαίας Αιγύπτου ήταν καλό  σημάδι.

(περιοδικό «Σελίδες της Θεσσαλίας»)

 

       Μερικές ψωμένιες λιχουδιές από την παράδοση του λαού μας..

Οι πυρομάδες  ήταν ζεστές φέτες ψωμιού αλειμμένες με λάδι, βούτυρο, ζάχαρη, μέλι και ψήνονταν στη φωτιά του τζακιού.

Οι τηγανόφετες με καμένο λάδι στο τηγάνι.

Οι αβγόφετες βουτηγμένες στο χτυπητό αυγό και μετά στο τηγάνι.

Όταν το ψωμί ξεραινόταν θα γινόταν νεροτριψάνα: μπουκίτσες τριμμένες με νερό ή αραιωμένο κρασί και ζάχαρη που έτρωγαν με το κουτάλι. Ή ακόμα οι ξερές μπουκίτσες καβουρδίζονταν σε καυτό λάδι στην κατσαρόλα και τότε είχαμε την μπουκουβάλα.

Ακολουθούν συνταγές με μπομπότα, ψωμί από καλαμπόκι. Συχνά η παραγωγή δεν επαρκούσε για όλη τη χρονιά στα ορεινά άγονα χωριά. Ενώ το καλαμπόκι έδινε πιο πολλά κιλά από το σιτάρι. Η μπατζίνα ένας χυλός από μπομποτάλευρο, τυρί, κολοκύθι τριμμένο, βούτυρο στρωνόταν στο ταψί και πατιόταν με το δάχτυλο  για να κάνει βούλες. Το κατσιαμάκι παρασκευαζόταν με βρασμένο μπομποτάλευρο που γινόταν σβώλος, τον κατέβαζαν από τη φωτιά ανακάτευαν και προσέθεταν λάδι και τσιγαρισμένο κρεμμύδι.

(εφημερίδα «ΤΟ ΑΛΛΟ ΒΗΜΑ» 14/7/1996)

Κι άλλα σπιτικά αρτοσκευάσματα……..

Εκτός απ’το ψωμί η ζυμώτρα νοικοκυρά έφτιαχνε κι άλλα αρτοσκευάσματα όπως: Βιταλιά  και κουλούρες απ’ το ίδιο το ζυμάρι του ψωμιού, τις έτρωγαν με τυρί ή με λάδι κυρίως τα παιδιά. Παξιμάδια, κυρίως το καλοκαίρι απ’το ζυμάρι του ψωμιού τα έπλαθε μπαστούνια, τα αρωμάτιζε με μαστίχα έριχνε σουσάμι και τ’άφηνε βαθιά στο φούρνο μέχρι την επόμενη μέρα και τα φύλαγε σε κοφίνια.

Τυροκουλούρες από ζυμάρι με τυρί φέτα τις έψηνε στο φούρνο ή στο τηγάνι λέγονταν τηγανόψωμα. Όταν το ζύμωμα γινόταν το Σάββατο μαζί με άλλες δουλειές όπως πλύσιμο ρούχων η νοικοκυρά δεν είχε χρόνο για μαγείρεμα κι έτσι τηγάνιζε τα τηγανόψωμα.

Πρόσφορα και  λειτουργιές:Η ζυμώτρα έπρεπε να είναι περασμένης ηλικίας, να έχει πλυθεί, να έχει αλλάξει, να χρησιμοποιεί πεντακάθαρα αντικείμενα. Όλα αυτά γιατί το κομμάτι αυτό του ψωμιού θα γίνει το σώμα του Χριστού στη θεία Μετάληψη.

Χριστόψωμα:Που  τα στόλιζαν με σταυρούς, ξηρούς καρπούς και αρωμάτιζαν τη ζύμη με γλυκάνισο, μαστίχα.

Ψωμιά του γάμου στολισμένα με πουλιά, λουλούδια, λογής -λογής διακοσμητικά από ζυμάρι, μυρωδάτα ψωμιά που τα έπλαθαν την Πέμπτη πριν το γάμο. Συνήθως

έπιαναν  το προζύμι τρία αγόρια που ζούσαν κι οι δυο γονείς τους.

Μπουγάτσα από ψωμί άζυμο. Αφού καλοκοσκίνιζαν το αλεύρι, έριχναν λίγο λάδι και το έτριβαν καλά. Στη συνέχεια το ζύμωναν με χλιαρό νερό που προηγουμένως είχαν βράσει με κανέλα και φλούδα πορτοκαλιού, μετά πρόσθεταν ψιλή μαστίχα, χυμό πορτοκαλιού, σόδα κι αλάτι. Την έτρωγαν κυρίως κυρίως την Κυριακή των Βαϊων ή την καθαρή Δευτέρα αντί για τη λαγάνα.

Οι τσοπάνηδες, ψηλά στα βουνά καθώς έμεναν χωρίς ψωμί έφτιαχναν τις σταχτοκουλούρες: με λίγο αλάτι και νερό έπλαθαν κουλούρες και τις έψηναν στη θράκα αφού τις αλεύρωναν. Τέλος ζύμωναν τα σκυλόψωμα για τους πιστότερους φίλους και συντρόφους του τσοπάνη, τα τσοπανόσκυλα.

Το ψωμί δίνει τροφή σε έθιμα και δοξασίες….

     Αφού το ψωμί αποτελούσε βασικό στοιχείο της διατροφής κυρίως των φτωχών, ο λαός πίστευε ότι έχει από τη φύση του δυνάμεις ικανές να διώξει τα κακά πνεύματα ενώ συνάμα το θεωρούσαν σύμβολο ευημερίας και ευτυχίας.

     Η έγκυος γυναίκα πρόσφερε άρτο στην εκκλησία για να προφυλαχθεί από το κακό μάτι αλλά και για να γεννήσει εύκολα. Παρατηρώντας το ψωμί που έφτιαχνε μετά το ψήσιμο μάντευε το γένος του εμβρύου (αν είχε χαρακιές θα ήταν αγόρι, αν είχε

λακουβίτσες θα ήταν κορίτσι).

Στα τραπέζια με τα γιόρταζαν τη γέννηση ενός μωρού προσφερόταν ψωμί τόσο στη λεχώνα όσο και στις γειτόνισσες και τη μαμή.

Ψίχουλα ψωμιού προστάτευαν κάτω από το προσκεφάλι τους μητέρα και παιδί ψίχουλα έβαζαν στο πρώτο μπάνιο για να έχει άφθονα αγαθά στη ζωή του. Έφτιαχναν ψωμιά και κουλούρες στο πρώτο περπάτημα και στο πρώτο δοντάκι του μωρού (στρατόπιτα-δοντόπιτα) και καθώς το παιδί γινόταν ενός έτους έσπαζαν στο κεφάλι του κουλούρα με ζάχαρη για να είναι η ζωή του γλυκιά, γεμάτη αγαθά.

Το ψωμί ήταν το δώρο του Θεού στον άνθρωπο. Γι’αυτό πρόσεχαν να μην πατούν τα ψίχουλα, το φιλούσαν αν αυτό έπεφτε κάτω.

                   ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΨΩΜΙ

Ψωμί δε γίνεται χωρίς προζύμι.

Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται

Κλαίει το ψωμί που τρώει (ο τσιγκούνης)

Βγάζει το ψωμί του

Λίγα  είναι τα ψωμιά του

Ψωμί δεν έχουμε ρεπανάκια για την άνοιξη γυρεύουμε

Από κρύο φούρνο θα σε φέρει  ζεστό ψωμί (για προκομμένη γυναίκα)

Φάγαμε ψωμί κι αλάτι

Έχει ψωμί αυτή η δουλειά

Όλα είναι φάδια της κοιλιάς (οι άλλες τροφές) και το ψωμί στημόνι.

Η διατροφική αξία του ψωμιού

Το ψωμί και τα διάφορα αρτοσκευάσματα αποτελούν σημαντικό μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής.

Σε σύγκριση με το λευκό ψωμί το ολικής άλεσης έχει λιγότερες θερμίδες γιατί περιέχει πίτουρα.

Το ψωμί περιέχει πολλούς υδατάνθρακες, λευκώματα και βιταμίνη Β.

Βοηθάει στην άμυνα του οργανισμού, στην υγεία του δέρματος, των μαλλιών, των νυχιών και στην καλή όραση.

Ο άρτος στη χριστιανική λατρεία

Το ψωμί θεωρήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες  ως και τη χριστιανική θρησκεία ευλογία του Θεού.

Και στη ζωή του Χριστού έχουμε περιστάσεις όπου το ψωμί παίζει σημαντικό ρόλο:η ευλογία στην έρημο των πέντε άρτων και ο χορτασμός με αυτούς 5000 ανδρών χωρίς τα γυναικόπαιδα και κυρίως η χρησιμοποίησή του στο Μυστικό Δείπνο και η μεταβολή του σε Σώμα Χριστού.

 Στη χριστιανική εκκλησία ο άρτος για την τέλεση της Θ.Ευχαριστίας προσφέρεται από τους πιστούς .Λέγεται πρόσφορο και παλιά είχε σχήμα τετράγωνο αργότερα έγινε στρογγυλοειδές και στο κέντρο του έχει σταυρό και τα αρχικά γράμματα ΙΣ.ΧΡ.ΝΙΚΑ. Ό,τι περισσεύει από τη Θ.Ευχαριστία μοιράζεται στους πιστούς στο τέλος της λειτουργίας ως αντίδωρο.

Επίσης ο άρτος χρησιμοποιείται και σε μια πολύ παλιά λατρευτική πράξη  της Εκκλησίας την «αρτοκλασία». Για την αρτοκλασία χρησιμοποιούνται πέντε άρτοι που προσφέρουν κάποιοι χριστιανοί και μάλιστα όσοι γιορτάζουν την ονομαστική τους γιορτή. Τοποθετούνται μέσα σε ειδικό  καλάθι το «πανέρι» που είναι στρωμένο με καθαρό λευκό μαντίλι. Όταν ευλογηθούν από τον ιερέα τεμαχίζονται και μοιράζονται στους πιστούς. Η αρτοκλασία μας θυμίζει τα πρώτα χρόνια της χριστιανικής εκκλησίας όταν οι χριστιανοί μετά τη  Θ.Λειτουργία τρώγαν όλοι μαζί σε κοινά  τραπέζια τις «αγάπες».Μεταξύ των άλλων φαγητών κυρίαρχο ήταν το ψωμί που το πρόσφεραν οι πλουσιότεροι.

(εφημερίδα «Θεσσαλία» Κυριακή 19 Μαρτίου 2006)

ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ

Σ	Τ	Α	Π	Ο	Υ	Π	Ο	Κ	Ε
Τ	Α	Λ	Ε	Θ	Ω	Σ	Ρ	Λ	Φ
Ε	Κ	Ω	Λ	Τ	Λ	Π	Γ	Ο	Ο
Θ	Ο	Ν	Η	Ι	Ο	Ε	Ω	Γ	Υ
Ε	Δ	Ι	Π	Σ	Γ	Ρ	Ν	Ν	Ρ
Ρ	Λ	Ζ	Υ	Μ	Ω	Ν	Ω	Ο	Ν
Ι	Ι	Ω	Ζ	Ο	Ξ	Ω	Υ	Ε	Ι
Ζ	Μ	Λ	Ε	Υ	Ρ	Ο	Γ	Ν	Ζ
Ω	Λ	Ι	Χ	Ν	Ι	Ζ	Ω	Τ	Ω
Γ	Ο	Η	Η	Π	Χ	Η	Β	Η	Λ

Βρίσκω οκτώ ρήματα σχετικά με το ψωμί που είναι κρυμμένα οριζόντια και κάθετα

                              Η   ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ

Βρίσκω τις λέξεις  της ακροστιχίδας και με τα πρώτα γράμματα σχηματίζω το όνομα  ενός μύλου που παλιά άλεθε το σιτάρι.

1.__  _ _ _ _

2.__  _ _ _

3__  _ _ _

4.__  _ _ _ _

5.__  _ _ _ _ _ _ _

6.__  _ _ _ _ _ _

7.__  _ _

8.__  _ _ _ _ _ _ _

9.__  _ _ _ _ _

10.__  _ _ _ _ _

1.Το κυκλικό χωράφι στο οποίο γινόταν το αλώνισμα.

2.Βάζουμε κι αυτό στο ζυμάρι

3.Βοηθάει το ψωμί…να γίνει λιόψωμο

4.Χρειάζεται ένας για να αλέσει το σιτάρι.

5.Αυτός φροντίζει για την καλλιέργεια του σιταριού (με άρθρο)

6.Δουλεύει στο μύλο

7.Αυτό οργώνει το χώμα

8.Γινόταν καλά όταν φυσούσε αέρας.

9.Απαραίτητο για να αφρατέψει το χώμα.

10.Αυτός πρωταγωνιστεί στη σπορά

          

   ΤΟ ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ

Οριζόντια

1.Εκεί δεμένο σε ένα πάσσαλο το μουλάρι γυρνούσε γύρω- γύρω

2.Υπήρχε η νυφιάτικη …….

3.Ψωμί με ελιές

4.Με αλεύρι ανοίγουμε φύλλο για ….

5.Απαραίτητος για το ψήσιμο του ψωμιού

6.Πολλά θερισμένα στάχυα μαζί κάνουν μια …..

Κάθετα

1.Δημητριακό από το οποίο γίνεται η μπομπότα

2.Το αλεσμένο σιτάρι γίνεται …..

3.Ψωμί που προσφέρουμε στην εκκλησία

4.Ξύλινο σκεύος με θέσεις για τα καρβέλια

5.Σουβλερό σιδερένιο μαχαίρι που οργώνει το  χώμα

					2
			1						3
			1
		2											4
								5
3
																5
	4										6